یکی از تمایلات فطری که خدای متعال در وجود انسان قرار داده کمال گرایی است. هرانسانی به طورغریزی و فطری به دنبال آن است که روز به روز کامل تر شده وچند قدم به پیشرفت و تکامل خود نزدیک تر شود. امری که مستلزم واکاوی نقاط ضعف و قوت اندیشه، رفتار وعملکرد افراد است. یکی از ابزارهایی که به انسان در رسیدن به این هدف کمک می کند” نقد ” است.
ایرج شاکری نیا استاد روانشناسی در تشریح نقد و نقدپذیری می گوید: نقد یکی از مهم ترین روش های ارزیابی همه جانبه مفاهیم، پدیده ها و داده های مختلف است که درنهایت، منجر به شناسایی جنبه های منفی و مثبت هر پدیده شده و درجهت گیری رشد و فرآیند انتخاب مناسب، تاثیر بسزایی دارد.
معاون فرهنگی دانشگاه گیلان با اشاره به اینکه هر نقدی با توجه به نگرش منتقد و معیارها و شیوه های ارزشیابی وی، رویکردهای متفاوتی دارد گفت: نقدی که براساس شناخت، شعور، بینش و به دور از احساسات انجام شود، عامل محرکی برای ارتقاء عملکرد، اصلاح و پیشرفت فرد و جامعه خواهد بود.
ایرج شاکری نیا کمبود نقدهای سازنده ونبود فرهنگ انتقادپذیری را یکی از بزرگترین معضلات جامعه عنوان کرد وافزود:زمانی که معیارهای درست سنجش وجنبه های عقلانی ومنطقی، درفرآیند ارائه نقد مدنظر قرارنگرفته وهیجان وسلیقه اعمال شود، نقد جنبه تخریبی داشته و به جای بهبود عملکرد و پیشرفت، سبب سرخوردگی و شکست در فرد و ایجاد تنش در روابط اجتماعی می شود.
این استاد دانشگاه معتقد است برخی از منتقدان فقط به بزرگ نمایی جنبه های منفی می پردازند این درحالی است که نقد شامل بررسی جنبه های مثبت در کنار رویکردهای منفی است.
ایرج شاکری نیا با اشاره به رابطه مستقیم پذیرش نقد با درجه منطق افراد، شیوه ارائه نقد را نیز در تاثیرگذاری آن وهمچنین بالارفتن قدرت پذیرش افراد موثر دانسته ومی گوید:نقد مانند دارویی است که اگر منتقد در زمان و شیوه تجویز آن دچار اشتباه شود، نه تنها نتیجه بخش نبوده، بلکه سبب وخیم تر شدن وضعیت اثر و یاعملکرد فرد خواهد شد.
وی رعایت انصاف و صبر را ۲عنصر اساسی برای درمان این آسیب اجتماعی می داند و می گوید: ارائه نقد منصفانه، ارتقا فرهنگ نقدپذیری و گسترش روحیه احترام بە عقاید دیگران، از طریق مبانی نظری از جمله کتاب، نشریات، برنامه های رادیویی و تلویزیونی و نیز به صورت عملی با شرکت درجلسات مشاوره و به کارگیری شیوه های تربیتی محقق خواهد شد.
معاون فرهنگی دانشگاه گیلان با اشاره به اینکه ترویج فرهنگ نقد ونقد پذیری باید از خانواده -کوچکترین نهاد اجتماعی – آغاز شود گفت: البته والدین باید نخست مبانی و رویکردهای این فرهنگ را در کلاسهای مشاوره آموزش دیده و سپس آن را به فرزندان خود منتقل کنند.
ایرج شاکری نیا افزود: متاسفانه بیشتر خانواده ها باشیوه های تربیتی نادرست نه تنها نقد یک سویه و غیرمنطقی را به کودکان خود می آموزند بلکه ناخواسته و با حمایت های بی جا، قدرت پذیرش نقد را نیز از کودکان خود می گیرند این درحالی است که می توانند از طریق بازی کردن با کودکان خود این فرهنگ را از کودکی درآنان نهادینه کنند.
وی شیوه نقد عملکرد تحصیلی دانش آموزان درمدارس را هم نامناسب اعلام کرده و می گوید: متاسفانه در مدارس بیشتر نقدها جنبه مقایسه ای داشته و به جای رقابت، سبب ایجاد حسادت دربین دانش آموزان می شود
به گفته این روانشناس درکنار بگارگیری نقد صحیح عملکرد تحصیلی، باید شیوه های عملی ارائه نقد و انتقاد پذیری هم از طریق معلمان به دانش آموزان آموزش داده شود.
معاون فرهنگی دانشگاه گیلان در ادامه با اشاره به برگزاری کرسی های آزاد اندیشی، تشکیل انجمن ها و کانونهای علمی در دانشگاه ها گفت: با برگزاری ۵ جلسه پرسش و پاسخ در حوزه کارکنان، اساتد و دانشجویان در این دانشگاه علاوه برافزایش ظرفیت نقد و نقدپذیری،برخی از شیوه های آموزشی را نیز بر اساس نقد دانشجویان ارتقا داده ایم.
اما در حالی که معاون فرهنگی دانشگاه گیلان فضای نقد ونقدپذیری را در دانشگاه هامطلوب ارزیابی می کند، ایمان حقی پور دانشجوی رشته مدیریت فرهنگی دانشگاه علمی کاربردی با رد این ادعا از پایین بودن ظرفیت نقدپذیری در دانشگاهها گلایه کرده ومی گوید:متاسفانه نقد ونقدپذیری در دانشگاه ها درحد شعار بوده و بیشتر اساتید روحیه انتقادپذیری ندارند.
وی می گوید: اساتید دانشگاه بیشتر مواقع با دانشجویانی که شیوه تدریس آنان را نقد کنند برخورد تندی می کنندو این نقدها بر نمرات پایان ترم هم تاثیر منفی می گذارد. اما رسانه های مکتوب، یکی از مهم ترین ظرفیت های حوزه نقد است.
رییس هیات مدیره خانه مطبوعات گیلان درگفتگو با خبرنگار ما بابیان اینکه نگاه نقادانه رسانه ها به عملکرد نهادهای مختلف زمینه ساز تحرک و تعالی جامعه است گفت: متاسفانه فقط ۱۰ درصد از مسئولان استان،روحیه پذیرش انتقاد را داشته و بیشتر آنها درمقابل نقد نشریات مقاومت می کنند.
حجت الاسلام سید عبدالباقی اسحاقی بابیان اینکه تعداد زیادی از نشریات استان یا متعلق به مسئولان بوده ویا ازحمایت مالی آنان برخورداراست گفت:پس از نقدعملکرد یک مسئول، نشریه ای که وابستگی مالی به وی دارد به دفاع غیرمنطقی از عملکرد مسئول مورد نظر پرداخته و بدین ترتیب اثرات مثبت نقد را از بین می برد.
و اما خبرنگارما برای بررسی روحیه نقد ونقدپذیری مسئولان، به سراغ یکی از مسئولان فرهنگی استان رفت.
در حالی که رییس هیات مدیره خانه مطبوعات گیلان از پایین بودن ظرفیت انتقاد پذیری مسئولان گلایه دارد،مدیر کل فرهنگ ارشاد و اسلامی گیلان وضعیت نقد پذیری را مطلوب ارزیابی می کند اما معتقد است هنوز تارسیدن به جامعه آرمانی فاصله بسیاراست.
علی اسماعیل پور فضای رسانه ای را فرصتی برای نقد، پاسخگویی مسئولان و رفع ابهام درخصوص عملکرد نهادها عنوان کرده ومی گوید: همواره از نقد رسانه ها بویژه صداوسیما استقبال کرده وعملکرد نهادش را در سایه نقد مسئولان بهبود می بخشد.
وی در پاسخ به این سوال خبرنگارما که اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان برای نهادینه شدن فرهنگ نقد و نقدپذیری چه سیاست های حمایتی را دنبال می کند گفت: این اداره کل تاکنون برنامه ای دراین باره نداشته و بیشترین فعالیت خود درحوزه نقد را به برگزاری جلسات و انجمن های شعروادب معطوف کرده است.
رییس انجمن شعرو ادب شهر رشت با بیان اینکه در جلسات شعر و ادب به جای نقد علمی بیشتر به اعمال نظر درخصوص آثارادبی پرداخته می شود گفت: کمبود منتقدان متخصص و نقدهای تند ادبی، سبب شده بسیاری از علاقمندان این حوزه، دچار سرخوردگی شده و از دنیای ادبیات خداحافظی کنند.
رضا نیکوکار که تاکنون ۳ کتاب شعر چاپ کرده است با ابراز گلایه از اینکه در بسیاری مواقع خالق اثر ادبی به جای اثر خود نقد می شود گفت: اگرچه در نقدهای آثار ادبی باید سابقه وسطح علمی خالق اثر در نظر گرفته می شود اما دربرخی مواقع از یک شیوه برای نقد آثار ادبی استفاده می شود.
حامد خسروی فیلمساز جوان گیلانی هم که آثارش بارها به بوته نقد کشیده شده می گوید:متاسفانه بیشر منتقدان حوزه هنر، هنگام نقد آثار سلیقه ای عمل می کنند.
وی که تاکنون ۳۵ جایزه ملی و بین المللی جشنواره های مختلف را دریافت کرده، رمز موفقت خود را پذیرش نقدهای منصفانه می داند ومی گوید: متاسفانه برخی از مسئولان و فعالان عرصه هنر، بویژه حوزه فیلمسازی به علت پایین بودن ظرفیت نقدونقدپذیری، به بُم بَست کلیشه رسیده اند.
مصاحبه خبرنگار ما با تعدادی از کارمندان و کارکنان نهادهای مختلف گیلان هم حاکی از آن است که بیشتر آنان پس از انتقاد از عملکرد مدیران مربوطه توبیخ شده و تا مدتها با بهانه های واهی از دریافت امتیازات و ارتقاء شغلی محروم شده اند.
به نظر می رسد فرهنگ نقد و نقدپذیری آنگونه که باید درجامعه ما نهادینه نشده است. بی شک ایجاد روحیه احترام به عقاید دیگران و آموزش شیوه های درست نقد باید ازکوچکترین نهاد جامعه یعنی خانواده آغاز شده و در مقاطع مختلف آموزشی استمرار یابد.البته نباید فراموش کرد که مسئولان فرهنگی و اهالی رسانه هم در ترویج فرهنگ نقد و نقدپذیری نقش بسزایی دارند.
