ماسوله،از چند صدسال پیش تا به امروز

شهر تاریخی ماسوله از بزرگترین جاذبه های گردشگری گیلان است که معماری منحصربه فرد،آن را در آستانه ثبت جهانی قرار داده است.
شهر تاریخی و توریستی ماسوله یکی از نقاط تاریخی، سرسبز و خوش آب و هوای شمال ایران با هوای مه آلود، تابستان های خنک و زمستانهای پر برف است. ماسوله در جنوب غربی استان گیلان در بخش سردارجنگل فومن،۶۰ کیلومتری شهر رشت ۳۶ کیلومتری شهر فومن و ۲۰ کیلومتری شهر ماکلوان واقع است.
زبان اصلی مردم ماسوله مانند زبان مردم غرب گیلان و جنوب جمهوری آذربایجان «زبان تالشی» است که ریشه در زبان پارسی پهلوی دارد و با زبان گیلکی(زبان اصلی مرکز و شرق گیلان) متفاوت است.دین مردم ماسوله اسلام و مذهبشان شیعه است.
این شهر طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیده‌است. ماسوله در پی احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی ۱۳۲۰ و … بیشتر جمعیت خود را از دست داد. پس از ثبت ماسوله به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، اجازه ساخت و ساز و توسعه شهر توسط شهرداری ماسوله(تاسیس۱۳۱۱)، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت از محیط زیست داده نشد و در نتیجه هزاران تن از اهالی ماسوله طی هفتاد سال گذشته در نقاط مختلف ایران به ویژه تهران مقیم شدند. این شهر هم اکنون رویارو با مسائلی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین‌لرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و… می‌باشد.
دکتر مصطفی پورعلی مدیر سابق پایگاه پژوهشی ماسوله با اشاره به اینکه ماسوله در استان گیلان میان تلاقی دو استان آذربایجان و زنجان قرار دارد اظهار داشت: ماسوله شهری تاریخی از استان گیلان می باشد که به دلیل ویژگی های کم نظیر معماری، شهرسازی و طبیعت بکر پیرامونی در سال ۱۳۵۴ به طور کامل در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
وی تصریح کرد: در مکاتبات تاریخی تا پیش از دوره پهلوی اول، از ماسوله عموما با عنوان قصبه یاد می شد اما ویژگی هایی نظیر مسجد جامع، مصلی، بازار دائمی و … در آن قابل مشاهده بوده و  دست کم در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی دارای شهرداری و در سال ۱۳۴۵ دارای نقشه حدود و ثغور مصوب حریم شهر شده است.
پورعلی اذعان داشت:این شهر تاریخی که در دوران انقلاب جنگل محل استقرار نیروهای نهضت و فرماندهان و گاه توسط قوای اجنبی به تصرف درآمده است و نمی توانسته از تاثیرات فرهنگی اواخر قرن گذشته و اوایل قرن حاضر به دور باشد.
وی افزود:ماسوله به دلیل دسترسی غیر آسان و فقدان راه های مواصلاتی مناسب، با تحولات شهری به نسبت کمتری در مقایسه با دیگر شهرها مواجه بوده و در مقیاس معماری  نیز  متناسب  با  این موضوع  از  کم و کیف مشابه ای  برخوردار  است.
مدیر سابق پایگاه پژوهشی ماسوله تصریح کرد: بررسی های انجام شده در سال ۱۳۷۶ قدمت این مجموعه زیستی را حداقل به ۷۰۰ الی ۸۰۰ سال پیش مربوط دانسته و مطالعات جدید باستان شناختی و لایه نگاری های این شهر تاریخی نشان از استقرار دست کم غیر دائم در این منطقه تا دوره عصر آهن می دهد .
این پژوهشگر به اسناد تاریخی در خصوص ماسوله اشاره کرد و گفت:اولئاریوس در سفرنامه خود از ماسوله به سالهای حکومت صفویه یاد کرده و نوشته است: ماسوله در گیلان دارای بهترین معدن آهن ایران بوده و آهنگران آن اشیا مورد مصرف شهرهای اطراف خود را می سازند.
وی اظهار داشت: این شهر کوچک در قرون گذشته به ویژه در دوره زندیه و قاجار بخاطر رونق اقتصادی – تجاری  و همچنین سکونت افراد سیاسی و اقتصادی مورد توجه تاجران و بازرگانان برای انجام مناسبات تجاری بود و رونق اقتصادی فراوان داشت.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد:هرچند امروزه به نظر می رسد ماسوله در بن بستی فرعی و در منتهی الیه استان گیلان استقرار یافته، اما در گذشته نه چندان دور این شهر در مسیر اصلی تجارت گیلان، زنجان و آذربایجان قرار داشته است.
پورعلی یادآور شد: برای رسیدن به آذربایجان و تبریز مسیر قزوین نیز مهیا بوده، لیکن عموما در تابستان به منظور کوتاهی مسیر، از مسیر فومن ـ ماسوله ـ زنجان ـ تبریز استفاده می شد.
این استاد دانشگاه نحوه دسترسی به ماسوله و چگونگی گذر از آن را از جمله مواردی دانست که تاثیرات قابل توجهی بر جهت های توسعه این شهر تاریخی داشته است.
وی افزود: ارتباط مردم جلگه فومنات با مردم نواحی مرتفع از طریق دره  و  رودخانه های اصلی دامنه های شمال کوه های تالش از جمله ماسوله رودخان ( قزل دره) تامین می گردید .
این پژوهشگر ماسوله را یک نقطه ویژه به صورت یک سه راهی دانست که سه منطقه جلگه فومنات از گیلان، ارتفاعات منطقه خلخال از آذربایجان و حوزه آبریز قزل اوزن یعنی طارم از زنجان را بهم مرتبط می نمود.
پور علی گفت: بنابر اطلاعات موجود، میرزا کوچک در اوان نهضت جنگل با همکاری اهالی ماسوله اولین جاده ماشین رو به ماسوله را به شکل شوسه تاسیس نمود و از این زمان به بعد اتومبیل دست کم به صورت محدود وارد این شهر تاریخی شده است.
وی با بیان اینکه ویژگی های معماری و شهرسازی ماسوله هیچ شباهتی با معماری و شهرسازی مناطق جلگه ای گیلان ندارد،اذعان داشت: معماری در اینجا در عین سادگی،امنیت و آسایش را برای صاحب خانه به ارمغان آورده و  ساختار نمایی آن چنان نظم یافته و هماهنگ با بستر محیط در سیمای بافت گسترده شده است که آدمی را به شگفتی وا می دارد.
مدیر سابق پایگاه پژوهشی ماسوله در پایان خواستار توجه بیشتر به این میراث ملی شد و گفت:ماسوله اصالت گیلان و گیلانیست،لذا باید در حذف و نگهداری از آن تلاش لازم صورت گیرد.