آوای رشت – معین رمضانی
غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان و برنامه ریزی صحیح، اصولی و هدفمند برای هدایت رفتاری و شکوفا کردن استعدادهای خدادادی این عزیزان از مهم ترین ارکان فلسفه نظام تعلیم و تربیت است. فضای مدرسه هر چند هم از امکانات پرورش و مربیان کار آمد برخوردار باشد به تنهایی نمی تواند سکوی نیازهای روانی و تربیتی کودکان، نوجوانان و جوانان باشد.
دانش آموزان همواره ساعاتی را در مدرسه به تحصیل علم می پردازند و بخش دیگری از اوقات خود را در خانه و با والدین می گذرانند زمان دیگری نیز وجود دارد که سازندگی و یا بهم ریختن شخصیت آنان نقش چشمگیری دارد و آن زمانی است که دانش آموزان همواره ساعاتی را نه در مدرسه و نه در خانه اند و به اصطلاح در اوقات فراغت خود بسر می برند. لذا در مقوله غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان همیشه سؤالاتی نظیر غنی سازی اوقات در کجا، چگونه و زیر نظر چه کسانی و با استفاده از کدام امکانات و بر اساس چه بر نامه ای و چه مصالحی… به ذهن والدین گرامی و افراد مختلف جامعه خطور می کند و همواره یافتن پاسخ برای اینگونه سؤالات کار آسانی نیست. لذا سازمان آموزش وپرورش به عنوان متولی امر تعلیم و تربیت می توانند با ارائه فعالیت های متنوع جذاب با نشاط هدفدار زمینه رشد و شکوفایی استعدادهای درخشان دانش آموزان را در ابعاد مختلف اعتقادی، اجتماعی ، سیاسی، فرخندگی تکنولوژی و… را به منظور تحقیق علمی شمار و مدرسه تعطیل می شود. اما تربیت تعطیل نمی شود با وجود اوقات فراغت در ایام تابستان و دوران طلایی دانش آموزان را با برنامه ریزی نهایی مناسب و با ارائه برنامه های مختلف از جمله: فرهنگی، ورزشی، مهارتی، اردویی، هنری، بهداشتی و غیره پربار نمود. ضرورت انجام این کار در عرصه کنونی با نگاهی به تهاجم همه جانبه فرهنگی دشمن و بالابودن جمعیت جوان پویا و با نشاط جامعه بسیار ملموس و محسوس می باشد، در این راستا همانگونه که اشاره شد می توان با برنامه های متنوع و انجام فعالیت های مختلف به روش کلاسیک و غیر کلاسیک از قبیل برگزاری اردو، بازدید مسابقات، نمایش فیلم، اجرای جنگ شادی، مطالعه و تحقیق، کتابخانی و مهارت های فنی الکتریکی و با استفاده از توان فکری و اجرایی و امکانات آموزشی و تربیتی موجود در آموزش و پرورش مساعدت های برون بخشی و جلب مشارکت های دانش آموزان و اولیاء گرامی آنان به طور نسبتا گسترده نسبت به تشکیل مراکز فعالیت های تابستانی در سطح مدارس و کانون ها اقدام نمود.
اهمیت موضوع
درمورد اهمیت ونحوه گذران اوقات فراغت، بحث ها وبررسی های فراوانی صورت گرفته وپیشنهادهای متنوعی ارائه شده است. دراین بین توجه به مسائل نوجوانان و جوانان که دغدغه ای همیشگی به حساب می آید، به دلیل ورود ناگهانی آنان به اجتماع ودرنتیجه افزایش احتمال بروزرفتارهای نامتعادل، بسیارحائزاهمیت است. نیمی ازجمعیت ایران را جوانان تشکیل می دهند، جمعیتی که می توان با برنامه ریزی صحیح ازانرژی های فراوان ومتراکم آنها برای سازندگی کشوراستفاده کرد ودر عین حال بی توجهی به آنها تشدید انحرافات وآسیب های اجتماعی را در پی خواهد داشت. به همین جهت غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مسئله مهمی است و نباید آن را به برنامه های محدودی خلاصه کرد که معمولاادارات آموزش و پرورش پس ازپایان سال تحصیلی و آغاز تعطیلات تابستانی تدارک می بینند . پرکردن بهینه اوقات فراغت، بحثی فرابخشی تلقی می شود و تمام مجموعه های فرهنگی در این کار دخیل هستند .
بارزترین ویژگی اوقات فراغت، آزادی انتخاب ونوع فعالیت است. ولی والدین به تصوراین که باید وقت نوجوان وجوان فارغ شده ازدرس ومدرسه را لزوما پرکنند، بدون توجه به علایق آنها ، کلاس های درسی ، هنری ، ورزشی ، اردووغیره را برای آنها تجویز و فرزندانشان را ملزم به شرکت درآن می کنند که این خود باعث عدم استقبال نوجوانان و جوانان می گردد . این درحالی است که اگر فراغت ازجهتی زیرسلطه وعقیده افراد دیگری غیرازخود جوانان باشد، دیگرفراغت محسوب نمی شود ، چرا که افراد دراین ساعات دست به گزینش می زنند ودربرابرفرصت های پیش روی خود انتخاب می کنند. دانستن این نکته که جوان در اوقات فراغت خود دست به چه انتخاب هایی می زند ازاهمیت ویژه ای برخورداراست واقعیت این است که در طول تابستان آمار بزه ورفتارهای ناهنجاراجتماعی دربین قشرجوان افزایش می یابد که این مسئله نشات گرفته ازنبود برنامه برای غنی سازی اوقات بیکاری است. به طوری که همنشینی با دوستان ناباب وحضور دربرنامه های محفلی آنان به بروز ناهنجاری کمک می کند و در نهایت برخی از جوانان را در دام خود گرفتار می سازد و این مسئله باعث می شود که چنین جوانی قید ادامه تحصیل را بزند و به دنبال کسب درآمدهای کاذب و نامشروع برای خود باشد واوقات فراغتی که می توانست برای او منشاء پیشرفت و ترقی باشد ، باعث تباهی وسقوط وی می گردد .
چگونگی غنی سازی و مؤثر ساختن اوقات فراغت:
ـ تحرک رمز سلامت
فعالیت بدنی به عنوان یک امر ضروری در غنی سازی اوقات فراغت جوانان تأثیرات فراوانی دارد. استخوان ها و عضلات و مفاصل سالم، وزن بدن شان تنظیم، چربی ها کاهش و در فعالیت قلب و ریه ها مؤثر است، از همه مهم تر اضطراب و افسردگی را کاهش می دهد. بازی ها، ورزش ها به نوجوانان خودباوری و اتکای به نفس می دهد و موجب موفقیت و مشارکت و اتحاد جمعی به وجود می آورد و خطرات ناشی از زندگی پر استرس و بی تحرک امروزی را کاهش می دهد. تحقیقات نشان می دهد که جوانان در طول دوران بلوغ هر چه بیشتر تحرک جسمی و حرکتی داشته باشند، کمتر به سیگار روی می آورند، همچنین موجب دوری از مواد مخدر و رفتارهای خشونت بار می شود، همچنین نتایج تحصیلات آنان بهتر خواهد بود.
ـ ورزش
زنیرو بود مرد را راستیز سُستی کژی زاید و کاستی(فردسی)
فعالیت های سالم ورزشی نه فقط در تعادل بخشیدن به جسم و جان تأثیر دارند، بلکه همراه خود، صفاتی از قبیل جوانمردی، آزادگی و پاکی را می آورند. معمولاً در بین ورزشکاران نوجوان کمتر اختلالات رفتاری گزارش شده است، زیرا ورزش، نیرو و انرژی های متراکم و سرگردان را در مسیر سالم و جامعه پسندی جاری می سازد. تأثیر دیگر ورزش را در پایمردی و استقلال و استقامت نوجوان در برابر مشکلات باید جستجو کرد. ورزش می تواند در قالب تفریح های گوناگون به همراه گروه همسالان صورت گیرد، مانند دوچرخه سواری، ورزش و بازی ها و مسابقات رقابتی مانند فوتبال، بدمینتون، تنیس، شنا، والیبال، بسکتبال، هندبال، فوتسال و … .
ـ کار و فعالیت آموزنده
کارشناسان معتقدند که کودکان و نوجوانان و جوانان در تعطیلات تابستان می توانند به جای بیکاری و وقت گذرانی های بیهوده که در بسیاری اوقات، زیان های فراوانی به بار می آورد، با آموختن کارها و مهارت های جدید اوقاتی پربار را سپری کنند. اگر انرژی نوجوانان در مسیر مثبت و کار و تلاش قرار گیرد آنان را سعادتمند و مسرور می سازد. اولیا و مربیان با توجه به دوران بلوغ که مرحله ظهور و شکوفایی استعدادها و خلاقیت هاست، باید متناسب با استعدادی که دارند نیروهای نوجوانان و جوانان را به کار گیرند تا در جهت مثبت حرکت کنند. ولی باید کارهایی را به آنها محول کنیم که از عهده آنان برآیند و قادر به انجام آن باشند و موجبات بیگاری و محرومیت از تحصیل و تفریح را فراهم نسازد و آنها را به استثمار و بهره کشی نکشاند.
حال با توجه به دنیای ماشینی امروز و گستردگی بخش های تولیدی و خدماتی و اداری، اولیا و مربیان در قالب برنامه های عملی و با اعتمادسازی و اطمینان از محیط کاری سالم زمینه ساز اشتغال نوجوانان و جوانان را در کنار درس و تحصیل به عنوان بخشی از تعلیم و تربیت فراهم سازند تا مکمل آموزه های تئوری آنان و همچنین زنده کردن قوای درونی و بیرونی آنان باشد.
ـ مطالعه و کتابخوانی
انیس کنج تنهایی کتاب استفروغ صبح دانایی کتاب است(جامی)
یکی از ابزارهای مهم و غیر قابل انکار و تردید در غنی سازی اوقات فراغت همگان مطالعه است.
مطالعه یک کتاب و یک قصه شیرین و یا سرگذشت انسان ها می تواند به زندگی معنا و هدف ببخشد و دیدگاه تازه ای به او بدهد. فواید مطالعه و کتابخوانی برای نوجوانان و جوانان بر کسی پوشیده نیست و باید از مهارت های لازم جهت مطالعه و انگیزه های کافی برای دستیابی به سطح مطلوب در این امر برخوردار باشند.
البته با کمبودهایی که در زمینه کتابخانه ها و حتی گرانی کتاب ها داریم چاره ای جز فعال نمودن کتابخانه های مدارس و مجهز ساختن آنها به کتاب های جدید و همچنین دسترسی نوجوانان و جوانان مان در ایام تعطیلات نخواهد بود متأسفانه درِ کتابخانه ها با پایان امتحانات خرداد قفل می شوند و کتاب ها و این گنجینه های دینی و علم و ادب و هنر که می توانند سرنوشت و زندگی جوانان ما را متحول سازند در انتظار اول مهر ماه چشم به در و دیوار و قفسه های خاک گرفته دوخته اند تا شاید بعد از برنامه ریزی درسی مدرسه آن هم در اواخر مهر و یا شاید آبان ماه بازگشایی شوند.
ـ تقویت عاطفه و محبت
درا ین ایام فراغت که نوجوانان و کودکان و حتی جوانان مان هنوز در کنار ما زندگی می کنند و چشم و دل به راه ما هستند این فرصت را مغتنم بشمریم و دست محبت و نوازش خود را بر سر آنها بکشیم و آنها را از این نعمت محروم نسازیم که بالاترین فقر و نداری و کمبودها همان فقر عاطفی و محبت است و نتیجه و حاصل محبت به قدر لازم و یا در حد کمبود و فقدان آن بر همه ما آشکار و مبین است. محبت به فرزندان، نگاه پر مهر به آنان که نیاز به بهره مندی های مادی فراوان و غیره ندارد، چه بسیار انسان های تهیدستی که قلب پر مهر و نگاه سرشار از محبت شان به فرزندان، فرزندان آنها را با سعی و کوشش خودشان به سعادت رساندند.
– پرورش روح دین و دینداری
یکی دیگر از وظایف مهم والدین در این غنی سازی اوقات فراغت پرورش روح دین خواهی و خداجویی است که در آن به جای آنکه انسان تنها باشد با خدا گام بردارد، و به نوجوان خود به طور عملی بیاموزد که خداوند مظهر آرامش، عشق و معنویت است و ریشه بسیاری از مشکلات با دعا و نماز برطرف می شوند و موجب انتشار انرژی در روح و جسم آنان می شود. به دامن طبیعت ببریم آنها را و گستره آسمان و دریا و صحرا را ببینند و هنرمندی خالق را در این زیبایی ها مشاهده نمایند و خدادوستی و پیوند با خدا بیابند که این زندگی مانند دریای موّاجی است که اگر امروز آرام است فردا طوفانی خواهد شد و کودکان و نوجوانان ما باید راه نجات خود از تلاطم های روحی را با تربیت دینی به دست آورند خصوصا با نماز می توان حالات و رفتارهای مذهبی را به آنها یاد داد و در سایه سار اخلاق آرام فرزندان مان آسوده خاطر به سر بریم.
نتایج حاصله و پیشنهادها
– امور تربیتی آموزش و پرورش باید هماهنگی و همکاری بسیار نزدیک با ارگان ها و نهادهای ذی ربط از قبیل سازمان تربیت بدنی، صدا و سیما، شهرداری، سازمان تبلیغات اسلامی داشته باشد.
– در برنامه ریزی، نیازها و رغبت و علاقه دانش آموزان را مدنظر داشته باشد.
– از نتایج پژوهش ها و تحقیقات علمی (روان شناسی، جامعه شناسی و…) بهره برداری نماید.
– با خانواده و اولیای دانش آموزان هماهنگی نسبی داشته باشد.
– برای فعالیت های خارج از مدرسه اعم از کانون های فرهنگی و تربیتی، اردوگاه ها و اماکن ورزشی یک برنامه ریزی و سیاستگذاری منسجم داشته باشد و توجه ویژه ای به آن بکند.
– با عنایت به اینکه فعالیت های پرورشی و گذران اوقات فراغت باید در جهت تکمیل برنامه های درسی و رسمی دانش آموزان قرار گیرد نیاز به همکاری و هماهنگی با همه حوزه های آموزشی اعم از معلمان، مدیران و… را دارد.
– برنامه های پرورشی (اوقات فراغت) باید نشاط آور، قابل انعطاف و لذت آور برای همه دانش آموزان شود و با کمترین هزینه بالاترین نشاط آوری را داشته باشد.
– با عنایت به اهمیت پویایی و فعال بودن دانش آموزان، لزوم برنامه ریزی برای مشارکت دانش آموزان در برنامه های پرورشی به خصوص اوقات فراغت همواره احساس می شود.
امید است با راه اندازی مجدد امور تربیتی و همت والای مسئولان تلاشگر و دلسوز شاهد رشد و شکوفایی استعدادها، هویت اسلامی و ایرانی دانش آموزان و پرورش روحیه خلاق و بانشاط آنان در کشور اسلامی ایران باشیم.
