گیلان ۲هزار و۶۸۳ روستا با شرایط آب و هوایی مناسب، مناظرچشم نواز، معماری متنوع، جاذبه های بومی، بافت تاریخی و آداب و رسوم، صنایع دستی، غذاها و بازی های بومی – محلی دارد که بهره گیری مناسب از این توانمندی ها می تواند رشد، پیشرفت و توسعه ی پایدار را دراین مناطق فراهم آورد.
اگرچه در دهه های اخیر با توسعه و افزایش امکانات خدماتی و رفاهی تغییرات بسیاری در مناطق روستایی گیلان ایجاد شده، اما بانگاهی به سیمای این روزهای روستاهای گیلان می توان دریافت که روند توسعه در روستاها، محیط طبیعی و بافت روستایی ازجمله معماری آن را تغییر و آن را به سوی شهری شدن سوق داده است.
رویکردی که به عقیده کارشناسان، مغایر با توسعه پایدار روستایی بوده و ساختار، اقتصاد، فرهنگ، چشم انداز و در نهایت ظرفیت های تولیدی و گردشگری روستا را با چالش هایی روبرو می کند
بررسی ها نشان می دهد فاصله نزدیک روستاها به شهر، تغییر ساختار شغلی و اجتماعی، افزایش روند خرید و فروش زمین وساخت و ساز از سوی افراد غیربومی و مهم تر ازهمه نبود نظارت کافی دستگاههای اجرایی از دلایل تغییرشکل معماری و بافت روستایی در گیلان است.
مدیرکل دفتر روستایی و عشایری گیلان در گفتگو با خبرنگار واحد مرکزی با بیان اینکه بیشتر تغییرات ساختاری سازه ها و بناهای روستایی مربوط به بخش جلگه ای استان است گفت: اگرچه تغییر شکل ظاهری مسکن با تغییرات تکنولوژی و درطول زمان اتفاق می افتد اما شدت تاثیر پذیری از معماری وچشم انداز شهری در روستاهایی که ساکنانش در نزدیکی شهرها زندگی می کنند بیشتر از دیگر روستاهاست.
عیسی مهدوی می گوید: از سوی دیگر دسترسی آسان به امکانات ومصالح جدید معماری نیز مزید برعلت است.
وی افزود: اگر چه آمارهای رسمی از تعداد روستاهای با چشم انداز و معماری شهری درگیلان وجود ندارد اما بررسی های میدانی نشان می دهد، معماری در ۸۰ درصد از روستاهای بخش جلگه ای وحدود ۱۰ درصد روستاهای کوهستانی گیلان، متاثر از الگوی شهری تغییر یافته است.
به گفته مدیرکل دفتر روستایی وعشایری، بیشترین تغییرات واعمال سبک وسیاق معماری مدرن در روستاهای گیلان، مربوط به روستاییانی است که به شهرها مهاجرت کرده ودر زمین های موروثی خود خانه هایی را به عنوان اقامتگاه و استراحتگاه موقت بنا کرده اند.
عیسی مهدوی به افزایش روند خرید زمین درگیلان ازسوی افراد غیربومی که بیشتر برای گذراندن اوقات فراغت وتعطیلات به استان سفر می کنند هم اشاره کرد وگفت:درروستاهایی که طرح هادی درآنها اجرا شده و از امکانات شهری بهره مندند،خریدوفروش زمینهای زراعی ونیزتقاضا برای ساخت مسکن افزایش یافته است که این امر موجب اعمال سلیقه های متفاوت درشکل ظاهری مسکن روستایی و ساخت و سازهای بی ضابطه شده است.
وی از روستاها به عنوان یکی ازمهم ترین ظرفیت های گردشگری یادکرد و گفت:چنانچه ساختارغیربومی و بی ضابطه مسکن درروستاها ادامه یابد، باتغییرچشم انداز روستایی به شهری، به تدریج از قابلیت های گردشگری این مناطق هم کم می شود
به گفته مدیرکل دفترروستایی وعشایری بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه، دستگاه های اجرایی از جمله استانداری،بنیادمسکن انقلاب اسلامی وسازمان های نظام مهندسی و نظام کاردانی موظفند برچگونگی ساخت وسازبا هدف حفظ بافت بومی در روستاها نظارت کنند.
عیسی مهدوی باتاکید براینکه یکی ازمهم ترین ابعاد توسعه پایدار روستایی درکناربالابردن سطح رفاه عمومی، حفظ محیط زیست طبیعی، چشم انداز و بافت بومی روستاهاست گفت: بنیادمسکن انقلاب اسلامی گیلان به عنوان متولی ساخت وساز درروستاها کمتربه این اصل توجه کرده وبیشتر سیاست های خود را به انجام تعهدات ساخت مسکن وبالا بردن کیفیت سازه ها معطوف کرده است.
در این میان اهالی روستاهای گیلان نیز باابراز رضایت ازروند تغییر ساختار مسکن های روستایی معتقدند پیشرفت علم و تکنولوژی و افزایش رفاه عمومی موجب شده تا به این تغییرساختار مسکن از سنتی به مدرن علاقمند شوند.
فاطمه محبی زن ۴۰ساله ای که دریکی از روستای چاپارخانه انزلی زندگی می کند گفت: ۱۰ سال است که در این روستا زمینی را تهیه کرده ام و خانه ساخته ام، البته زمانی که می ساختم به مدرن یاسنتی بودن آن توجهی نکردم و فقط امکانات و رفاه آن برایم اهمیت داشت.
وی می گوید:اگرچه به معماری قدیم و سنتی علاقه دارم اما این سبک معماری دیگر پاسخ گوی نیازها و سلایق جوانهای امروزی در روستاها نیست.
سهراب علی محمدی ساکن روستای امین آباد زیبا کنار رشت – که روستایی توریستی است- می گوید:حضورافراد غیربومی در۷ سال گذشته باعث افزایش ساخت و سازها شده و اهالی این روستا هم برای فروش زمینهای کشاورزیشان رغبت بیشتری یافته اند.
وی با بیان اینکه ۵سال پیش زمینش را به شخصی که اهل تهران است فروخته افزود: در حال حاضر هم سرایدارخانه اش هستم.
این مرد ۵۳ ساله می گوید: برخی ازاهالی روستا کشاورزی را رها کرده و با پولی که ازفروش زمینهایشان بدست آورده اند،سرمایه گذاری کرده و امرار معاش می کنند.
اما معاون امور بازسازی ومسکن روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان درگفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه طرح بهسازی مسکن روستایی از سال ۸۴ با هدف بهبود کیفیت مسکن و بافت روستایی و ارتقاء سطح ایمنی، بهداشتی،رفاه وآسایش مسکن روستایی آغازشده گفت: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان تاکنون۱۰۰هزار واحد مسکن روستایی را درقالب اجرای این طرح به روستاییان واگذار کرده است.
بهمن بابایی در تشریح رعایت نشدن الگوهای معماری بومی در طرح بهسازی مسکن روستایی گیلان گفت: بنیاد مسکن در سال ۸۵، ۶۰ تیپ الگوی معماری نواحی جلگه ای، کوهستانی و ساحلی را مطابق با استاندارد های معماری بومی برای ساخت و ساز در روستاها به نظام مهندسی استان معرفی کرد که به علت استقبال کم روستاییان بویژه در بخش جلگه ای، آنگونه که باید، کاربردی نشد.
وی بابیان اینکه برای سرعت گرفتن روند اجرای این طرح،مجبوربه تغییرالگوهای پیشنهادی شدیم افزود:درحال حاضربنیادمسکن انقلاب اسلامی گیلان فقط به متقاضیان تسهیلات اعطا می کند و طراحی، تایید و نظارت برچگونگی ساخت مسکن روستایی برعهده هزار و۵۵۰ نفر از کارشناسان وکاردانان فنی گیلان است.
خبرنگارما درادامه به سراغ رییس سازمان نظام مهندسی گیلان که سازمانش متولی طراحی وتایید نقشه های مسکن روستایی است رفت.
هادی الماسی با تایید عدم استقبال روستاییان از الگوهای پیشنهادی معماری سنتی بنیاد مسکن گفت: نقشه های خانه های روستایی گیلان به دفتر نظام مهندسی ارسال شده و پس ازاصلاح،برای صدور پروانه به مراجع مربوطه ازجمله دهیاری ها ارسال میشود.
وی می گوید: اگر چه مهندسان سازمان نظام مهندسی استان در کنار اعمال سلیقه متقاضیان بیشتر استانداردهای ساخت وساز روستایی را در طراحی نقشه ها رعایت می کنند اما در برخی موارد، متقاضیان پس ازاصلاح طرح ونقشه از سوی نظام مهندسی، هنگام بالا بردن بنا، در ساختار، اسکلت و نمای آن تغییرات بسیاری ایجاد می کنند.
خبرنگار ما در ادامه با نائب رییس اول شورای مرکزی نظام کاردانی کشور که رییس سازمان نظام کاردانی گیلان نیز است گفتگو کرد.
احمد اسماعیلی که سازمانش متولی اجرا و نظارت ساخت و سازهای مسکن های شهری و روستایی است می گوید: تمامی مقررات و دستورالعمل های نظارت بر ساخت و سازها از سوی وزارت مسکن و شهرسازی به سازمانش ابلاغ می شود که متاسفانه در آنها بیشتر به مقررات ملی ساختمان از جمله ایمنی سازه ها پرداخته شده است.
نائب رییس اول شورای مرکزی نظام کاردانی کشوربا بیان اینکه تاکنون نشستهای مربوط به رعایت الگوهای معماری سنتی درروستاهای کشور نتیجه بخش نبوده گفت: تغییر این رویه مستلزم ایجاد کارگروه ویژه، برنامه ریزی و تخصیص اعتبارات ویژه است.
احمد اسماعیلی افزود:برای حل این مشکل درکوتاه مدت، بنیادمسکن انقلاب اسلامی باید ازادامه پرداخت تسهیلات به متقاضیانی که خانه هایشان مغایربامعماری بومی است خودداری کرده ودهیاری هاهم نباید برای متقاضیانی که نقشه های مسکن آنان مغایر بامعماری های بومی وروستایی است پروانه ساخت صادر کنند
وی اگرچه این شیوه را برای کوتاه مدت راهکارمناسبی می داندمی گوید:در دراز مدت، بسیاری ازمتقاضیان می توانند بدون تسهیلات وبا هزینه شخصی خانه های خود را بسازند.
رییس سازمان نظام کاردانی گیلان راه حل اساسی وریشه ای این مشکل را فرهنگ سازی و معرفی الگوهای جدید معماری روستایی با تلفیقی از سازه های نو ومدرن عنوان کرده ومی گوید: سازمان نظام کاردانی آماده معرفی الگوهای جدید با حفظ ساختارسنتی و بومی وحتی اعزام کاردانان به روستاها برای فرهنگ سازی دراین زمینه است.
کوتاه سخن اینکه:آنچه مسلم است در۱۰سال اخیرچشم اندازروستایی گیلان با تغییر شکل بی ضابطه معماری،درحال تبدیل شدن به چشم اندازشهری است.بی شک ادامه یافتن این رویه علاوه براینکه ظرفیت های تولیدی بخش کشاورزی و گردشگری را با چالشهایی روبرو می کند،سبب تغییرساختارفرهنگی واجتماعی روستاها نیزخواهد شد.
به نظر می رسد درکنارفرهنگ سازی، با اعمال قوانین سخت گیرانه، هماهنگی بیشتر دستگاههای اجرایی ومعرفی الگوهای جدید معماری بارعایت استانداردهای بافت سنتی بتوان ازتغییرهویت بافت روستایی، جلوگیری کرد.
