وسایل ارتباط جمعی از جمله ماهواره ها شبیه شمشیر دو لبه عمل می کنند که این امر نشان دهنده کارکردهای دوگانه این نوع رسانه هاست. کارشناسان مسائل ارتباطات معتقدند این دست رسانه های ارتباط جمعی، با توجه به تاثیری که بر افکارعمومی می گذارند، می توانند در درازمدت ساختارهای ارزشی جامعه را بسازند یا تغییر دهند.
در دهه های اخیر با توجه به گسترش شبکه های فارسی زبان و افزایش اقبال عمومی به برنامه های ماهواره ای، جامعه ایرانی هم، همچون بسیاری از کشورهای درحال توسعه، دست خوش آثار و تبعات منفی این برنامه ها قرارگرفته است.
بررسی ها نشان می دهد بروز مشکلات جسمی و روانی، سست شدن بنیان خانواده، هویت زدایی، کم رنگ شدن باورها و اعتقادات ملی ومذهبی، ترویج خرافه، مصرف گرایی، مدگرایی و اختلال در روابط و رفتارهای اجتماعی، از مهم ترین آسیب ها و آثار سوء برنامه های ماهواره ای است که امروزه بسیاری از خانواده های ایرانی را درگیر خود کرده است.
ایرج شاکری نیا استاد روانشناسی درگفتگو باخبرنگار واحد مرکزی خبر با اشاره به استقبال بسیاری از خانواده ها از برنامه های ماهواره ای گفت: به علت دسترسی آسان، تنوع، سرگرمی وجذابیت ومحتوای بی قید و بند و بدون حدو مرز برنامه های ماهواره ای، خانواده ها بویژه نوجوانان به علت داشتن روحیه پرسشگری، کنجکاوی و جستجوگری، ساعت ها وقت خود را صرف تماشای این برنامه ها کرده و بر اثر تماشای طولانی مدت آن علاوه بر بروزاختلالات جسمی دچار خمودگی، کم تحرکی وبی حوصلگی می شوند
وی گفت: وابستگی، گوشه گیری، بروز رفتارهای خشونت آمیز، سرخوردگی، افسردگی، بلوغ زودرس به علت دسترسی به اطلاعات جنسی و اُفت عملکرد تحصیلی و شغلی از مهم ترین آسیب های روانی برنامه های ماهواره ای است.
ایرج شاکری نیا با ابراز گلایه از بی تفاوت بودن والدین نسبت به استفاده فرزندانشان از برنامه های مختلف ماهواره ای گفت: متاسفانه در برخی از این خانواده ها، محدودیتی برای تماشای این برنامه ها وجود نداشته و اعضای خانواده بیشتر اوقات فراغت خود را به تماشای برنامه ها و سریالهایی اختصاص می دهند که به راحتی و بدون هیچ سانسوری بر روی کانالهای ماهواره ای قابل دریافت است.
به گفته این روانشناس در چنین خانواده هایی فرزندانی که شخصیت شان درحال شکل گیری است، در کنار والدین خود به تماشای صحنه هایی از برنامه ای ماهواره ای می نشینند که ظرفیت تجزیه، تحلیل و پذیرش موضوعات آنها را نداشته و بر اثر تکرار دیدن، برخی از اعمال ناشایست شخصیت های این برنامه ها را فراگرفته و در آینده به عنوان یک عادت و رفتار عادی از خود بروز می دهند، اعمالی که فرد را در سنین بزرگسالی و در برقراری روابط اجتماعی دچار تضاد و دو گانگی خواهد کرد.
معاون فرهنگی دانشگاه گیلان با بیان اینکه بسیاری از دست اندرکاران شبکه های ماهواره ای در برنامه سازی های خود، هویت و بنیان خانواده های ایرانی را هدف گرفته اند، به تاثیر پذیری قشرهای مختلف مخاطبان از این برنامه ها اشاره کرده و گفت: فرد در هر سنینی به ویژه جوانی و نوجوانی با برقراری ارتباط با شخصیت های اصلی سریال های ماهواره ای، به نوعی با آن همزاد پنداری و ارتباط برقرارکرده و خود را در قالب وی می بیند، بر این اساس پس ازمدتی بسیاری از رفتارها و عادتهای قهرمانان خیالی خود از جمله خشونت، حسادت وخیانت را در روابط خانوادگی و اجتماعی از خود بروز می دهد.
شاکری نیا با بیان اینکه اعمال، رفتار و شخصیت هر فرد از تفکرات و اندیشه های وی تاثیر می پذیرد گفت: بسیاری از برنامه های ماهواره ای سعی در تغییر نگرش، انتظارات و جهت گیری های فکری نوجوانان و جوانان دارند که بی توجهی، ناآگاهی و بی تفاوتی خانواده ها تا حدود زیادی به این پدیده دامن زده است.
خبرنگار ما درادامه به سراغ مکرم محمد نیا استاد معارف و اخلاق اسلامی رفت. این استاد اخلاق اسلامی ترویج فرهنگ بی بند و باری را محصول اصلی بسیاری از شبکه های ماهواره ای می داند ومی گوید: هدف اصلی گردانندگان این شبکه‌ها، کم رنگ کردن اعتقادات دینی از جمله ارزشهای اصیل و ناب اسلامی دربین جوانان است.
مکرم محمد نیا معتقد است بسیاری از برنامه های ماهواره‌ای ، مباحث و باورهای ضد اخلاقی، ضد اسلامی، خیانت، فساد و فحشا را در قالب بسته های شیک توجیهی به مخاطبان ارائه می کنند که این امر سبب کم رنگ شدن اعتقادات، تفکرات وباورهای دینی و مذهبی در بین آنان می شود.
این مدرس دانشگاه در تشریح این موضوع افزود: در برخی از این برنامه ها دستورات دین مبین اسلام بطور مستقیم و غیرمستقیم، به عنوان مانعی برای پیشرفت و ترقی معرفی شده و ادیان دروغین و آیین های شیطانی با ترفندهای رسانه ای، به عنوان نماد و راه نجات بشر امروزی، ترویج می شود .
مکرم محمد نیا با اشاره به اینکه این شبکه ها در برنامه های خود مفاهیمی چون حجاب، عفاف و ازدواج را به عنوان سد راه پیشرفت و کار، به جوانان القا می کنند گفت: این درحالی است که درآیات و روایات مختلف اسلامی، همواره به رعایت اصل عفاف و حجاب وتشکیل خانواده به عنوان یکی از نمادهای تکامل بشر و همچنین رعایت حدود روابط زن و مرد به عنوان سدی در مقابل انحرافات اخلاقی ورفتارهای نا هنجار فردی و اجتماعی سفارش شده است.
دکتر سید هاشم موسوی استاد جامع شناسی نیزدرگفتگوباخبرنگارواحدمرکزی خبر ایجاد تقابل فرهنگی وحاکمیتی، گسترش روابط غیر اخلاقی ونا سالم اجتماعی، افزایش جرایم، ترویج فرهنگ مصرف گرایی، از بین رفتن باورها و اعتقادات مردمی را از مهم ترین پیامدهای اجتماعی بسیاری از برنامه های ماهواره ای برشمرد و گفت :این برنامه ها با پایین آوردن سطح درک عمومی و تحلیل نادرست برخی مفاهیم و اخبار و اطلاعات ، سعی در ایجاد تقابل فرهنگی و حاکمیتی بین افراد جوامع مختلف دارند.
وی با بیان اینکه امروزه هویت فردی و اجتماعی در برخی جوامع، زیر باران امواج برنامه های ماهواره ای درحال دگرگونی است گفت: تاثیرپذیری از برنامه های ماهواره ای در دهه های اخیر، تغییرات بسیاری درسبک زندگی، آداب و رسوم و فرهنگ مردم بسیاری از کشورها ایجاد کرده است .
استاد علوم اجتماعی دانشگاه گیلان با بیان اینکه نخستین بارقه های تغییر و تحول در سبک زندگی اجتماعی از خانواده آغاز می شود گفت: اگرچه برنامه های ماهواره ای درنگاه اول، جنبه تفریحی وسرگرمی دارد اما همین برنامه ها در درازمدت و به مرور زمان با تغییر نگرش و رویکرد این نهاد اجتماعی، فرهنگ هایی را در بین اعضای خانواده نهادینه می کند که تناسبی با هویت و سبک زندگی ایرانی – اسلامی ندارد.
وی با بیان اینکه گردانندگان شبکه های ماهواره ای الگوهای فرهنگی مورد نظر خود را از طریق امواج و درقالب تبلیغات و برنامه های پر رنگ و لعاب ، به برخی خانواده ها تحمیل کرده اند می گوید : متاسفانه روابط عاطفی، جمع های صمیمی وخانوادگی و بسیاری از عادات پسندیده و آداب و رسوم جامعه ایرانی امروزه در برخی از خانواده ها رنگ باخته و جای خود را به اختلافات خانوادگی، خانواده گریزی، کاهش روابط عاطفی بین اعضای خانواده، روابط غیر اخلاقی ، انزواطلبی، فاصله طبقاتی و مدگرایی داده است.
دکتر سید هاشم موسوی با اشاره به اینکه دریافت برنامه های مستهجن ومنحرف ماهواره ای حتی در کشورهای تولید کننده این دست برنامه ها با محدودیت هایی روبروست می گوید :البته محدود کردن، اجبار فیزیکی وحاکمیتی برای جمع آوری ماهواره، به تنهایی نتیجه بخش نبوده و باید از طریق فرهنگ سازی و جایگزینی برنامه های سازنده وجذاب، این پدیده ناهنجار اجتماعی را مهار کرد.
وی تبیین پیامدهای منفی ماهواره را یکی از موثرین ترین راهکارهای کاهش آثار وپیامدهای آن اعلام کرده و می گوید : این کار باید از خانواده و والدین آغاز شده و در نهادهای دیگر اجتماعی از جمله نهادهای آموزشی و فرهنگی ادامه یابد.
این استاد دانشگاه نقش رسانه ها را دراین باره بسیار موثر می داند ومی گوید: رسانه ها بوِیژه تلویزیون می توانند با بالا بردن سطح آگاهی افراد، ترویج زندگی معنوی و تقوا، تقویت ارزشهای فرهنگی و ملی ومعرفی الگوهای رفتاری صحیح در قالب برنامه های پرمحتوا، عام پسند وجذاب، مخاطبان برنامه های ماهواره ای را به سوی خود جذب کرده و از جولان شبکه های ماهواره ای بر صفحه نمایش تلویزیون های خانواده های ایرانی، جلوگیری کنند.
جهانی شدن و توسعه وسایل ارتباطات جمعی بویژه گسترش روزافزون شبکه های ماهواره ای، اگرچه به لحاظ اطلاع رسانی کمک شایانی به جامعه بشری کرده اما به علت دسترسی آسان، سرعت بالا درانتقال پیام، صادر کردن فرهنگ های گوناگون و در نهایت محتوای بی قید و بند و بدون حدو مرز برنامه های تولیدی، در دهه های اخیر، سبک زندگی اجتماعی را در برخی جوامع دگرگون کرده است. آنچه مسلم است اینکه با وجود امکانات مدرن ماهواره ای و قدرت جولان امواج، محـدود کردن استفاده از این رسانه های جمعی، بدون جایگزین کردن برنامه های سازنده و مورد علاقه جوانان در رسانه ملی نتیجه بخش نخواهد بود. بی شک فرهنگ سازی برای پیشگیری از آثار این پدیده ناهنجار اجتماعی ، همت بیش از پیش خانواده ها و مسئولان را می طلبد.
