آوای رشت: آیین‌های عزاداری محرم یکی از جاذبه‌های مذهبی و فرهنگی نقاط مختلف کشور است که بسته به نوع فرهنگ هر استان، انواع مختلفی دارد. این آیین‌ها در استان گیلان و در روز تاسوعا و عاشورا نیز شوری خاص دارد.
به گزارش مهر، به گواه تاریخ، ظهور اسلام در گیلان با رواج مذهب شیعه بوده است. (سال ۲۵۰ هجری قمری که مصادف با قیام حسن بن زید و تأسیس حکومت علویان در گیلان). از این رو مردم گیلان در ماه محرم و صفر، آیین‌ها و رسوم متنوعی برای زنده نگاه داشتن نهضت بزرگ امام حسین (ع) برگزار می‌کردند که برخی از این آیین‌ها از دیرباز تا کنون حفظ شده و همچنان با شور اجرا می‌شود.
آیین‌های عزاداری مردم گیلان در روز تاسوعا
چهل منبر:
«چهل منبر» یکی از آیین‌هایی است که مردم گیلان در تاسوعای حسینی برگزار کرده و در آن عشق و اردات خود به سرور و سالار شهیدان را نشان می‌دهند.
در این مراسم که در شرق گیلان و به خصوص شهرستان لاهیجان بیشتر توسط بانوان و همراه با روزه سکوت برگزار می‌شود، عزاداران در غروب تاسوعا با گذر از چهل منبر که عموما مقابل خانه‌هایی برپا می‌شود که منبر روضه خوانی ابا عبدالله در آن بوده، به نیت برآورده شدن حاجت، شمعی در هر منبر روشن کرده و دانه‌ای خرما در آن می‌گذارند و مقداری برنج خام که صاحب منبر برای عزاداران تدارک دیده است را بر می‌دارند.
گفته می‌شود فلسفه برداشتن برنج خام از این جهت است که عزاداران برنج‌های خام را که از چهل منبر برداشته‌اند، با برنج مصرفی خود مخلوط کرده و به نیت برآورده شدن حاجت آن را پخته و بخورند.
شبیه این مراسم البته با کمی تغییر در شهرستان آستارا پس از اقامه نماز ظهر تاسوعا برگزار می‌شود که عزاداران با پای پیاده به در ۱۲ مسجد رفته و در مقابل تشت‌های بزرگ آب ۱۲ شمع را به نیت برآورده شدن حاجات روشن می‌کنند.
در این مراسم که تا غروب تاسوعا ادامه دارد، مردم شهرهای همجوار آستارا نیز شرکت می‌کنند.
لال پَله:
در این مراسم که در غروب تاسوعا برگزار می‌شود، زنان حاجتمند برای اینکه شناخته نشوند خود را در چادر پوشانده و با گذر از کوچه‌ها به دنبال خانه‌هایی می‌گردند که در آن شیرین پلو (نثار) طبخ می‌شود.
این زنان با کوبیدن کفگیر‌هایشان به درب منزل، صاحبخانه را از حضور خود مطلع کرده و با دادن ظرفی برای گرفتن غذا، از او می‌خواهند که از غذای خود به آن‌ها نیز بدهد. این آیین تا رفتن به در ۴۰ خانه ادامه می‌یابد.
وجه تسمیه «لال پَله» از آن جهت است که زنان در سکوت و بدون گفتن کلامی به در خانه‌ها رفته و حتی با صاحب خانه نیز گفتگویی ندارند و از هر خانه پلو یا همان پَله (در گویش محلی) را تقاضا می‌کنند.
آیین‌های عزاداری مردم گیلان در روز عاشورا
زاره زاره:
عاشورا در گیلان با مراسم «زاره زاره» که به معنای زاری و فغان است آغاز می‌شود.
در این مراسم که سحرگاه عاشورا اجرا می‌شود، زنان و دختران به دنبال نوحه خوانی و ذکر مصیبت ابا عبدالله (ع) به همدردی با فرزندان و زنان کاروان کربلا پرداخته و یاد رنج‌های آنان را در سحرگاه دهم محرم زنده نگاه می‌دارند.
تعزیه:
«تعزیه» از جمله آیین‌های گیلانیان است که سالیان سال همگام با سراسر کشور در ایام شهادت امام حسین (ع) و یارانش در شهر‌ها و روستاهای این استان به اجرا در می‌آید.
آیین پرمخاطب تعزیه در بسیاری از شهرهای استان، در ظهر روز عاشورا و در برخی دیگر در سومین روز از شهادت امام برگزار می‌شود و وقایع مختلف حماسه کربلا را به تصویر می‌کشد که از مهم‌ترین اجراهای تعزیه‌ها می‌توان به تعزیه در حرم آقا سید جلال الدین اشرف (ع) در شهرستان آستانه اشرفیه و تعزیه در ضیابر اشاره کرد.
گروه‌های تعزیه مانند گروه «مسلم بن عقیل» به سرپرستی استاد «محمد حسین صمصام»، گروه «حر شهید» به سرپرستی استاد دهقان، گروه «شاهزاده ابراهیم» به سرپرستی برادران اورسا و گروه «حضرت قاسم (ع)» به سرپرستی استاد مفتاح از جمله گروه‌های فعال تعزیه در گیلان هستند که سالیان سال نسل در نسل با هنرمندی خود بازگوکننده راستین حماسه کربلا بوده‌اند.
مراسم تعزیه در شهرستان ضیابر که در ۴۵ کیلومتری شهر رشت واقع شده، نیز هر ساله با شکوه خاصی در ایام محرم به خصوص در دو روز تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود که مراسم شبیه خوانی عاشورا در این منطقه از پیشینه‌ای چند صد ساله برخوردار بوده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
هر ساله در ماه محرم طی سه شب در حیاط منزل آیت الله ضیابری (ره) مراسم سوگواری و تعزیه خوانی برگزار می‌شود که با حضور پرشور مردم از اقصی نقاط کشور همراه است.
در روز عاشورا در کنار دسته‌های عزاداری، بعد از اذان ظهر، هیات ذوالجناح که طی ۳۰۰ تا ۴۰۰ سال پیش هر ساله وقایع کربلا را برای مردم به تصویر کشیده‌اند، حرکت می‌کنند. از جمله صحنه‌هایی که در این روز نمایش داده می‌شوند حرکت کجاوه‌ها و خیمه‌های امام حسین (ع) و اهل بیت امام است که به صورت نمادین ساخته شده‌اند. این خیمه‌ها در واقع حرکت امام حسین (ع) از مدینه تا مکه و مکه تا کربلا را نمایش می‌دهند.
کَرپ زنی:
ورود مراسم «کرپ زنی» به عزاداری گیلانیان را منسوب به مرحوم محمد ابراهیم غبرائی (متخلص به فانی) می‌دانند که اواخر قرن ۱۲ هجری شمسی در سفر به کربلا این نوع ویژه عزاداری را دید و در بازگشت به شهر خود (لاهیجان) ریتم‌های جدیدی برای آن ابداع کرد و مرثیه‌هایی به زبان فارسی برای آن سرود و آن را در عزاداری‌های محله «شَعربافان» این شهر به اجرا در آورد.
«کَرپ» استوانه‌ای چوبی به وزن ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم است که به دونیم تقسیم شده و هر نیمه به وسیله تسمه‌ای چرمی در کف دست جا می‌گیرد.
کرپ زنان که نیمه‌های این استوانه چوبی را در دو دست خود می‌گیرند، با ضرب آهنگی خاص در حالیکه خم و راست می‌شوند، این دو تکه چوب را در زیر پا و پشت سر خود به هم می‌زنند.
ضرب آهنگ برای به صدا در آوردن «کرپ» توسط مرثیه خوان‌ها تنظیم شده که کرپ زنان بر اساس آن حرکات را انجام داده و به مرثیه پاسخ می‌دهند.
این رسم در گیلان روز عاشورا و در محله «شَعربافان» لاهیجان اجرا می شود.
